Dawniej Neidenburg

Pozycja Olsztynecka w obszarze gminy Nidzica, powiatu nidzickiego - pozostałości militarnych fortyfikacji z okresu II wojny światowej.

2015-05-04 | Wyświetleń: 15126

W obszarze powiatu nidzickiego, na terenie gminy Nidzica znajduje się środkowa część niemieckiej pozycji obronnej (fortyfikacje stałe i polowe) zbudowanej w latach 1937-39 i rozbudowanej w 1944 r. oraz przygotowywanej do obrony w styczniu 1945 r. zwaną Pozycją Olsztynecką /niemiecka nazwa- Hohensteiner Stellung/.

Odcinek pozycji leżący w obszarze powiatu nidzickiego jest najbardziej na południe wysuniętym jej odcinkiem.

Koncentracja różnych form budownictwa fortyfikacyjnego w okolicach Bolejn, Żelazna , Wólki Orłowskiej, Lipowa Kurkowskiego, Brzeźna Łyńskiego Likuz, Orłowa, Łyny, Koniuszyna, Wikna, Jabłonki, Nataci, zachowanych w dość dobrym stanie do dziś, jest niezwykłą rzadkością na terenie Warmii i Mazur oraz Polski, przyciągającą uwagę wielu historyków i miłośników fortyfikacji oraz stanowi atrakcję turystyczną dla osób wypoczywających w ośrodkach wczasowych w Waplewie, Marózie, Wiatraki, Świerkocin, Kurki, na kwaterach prywatnych w okolicy, przebywających w Nidzicy…

Pozycja Olsztynecka, to jedna z kilkunastu rozbudowanych linii obronnych na terenie Warmii i Mazur, która rozciąga się na długości ok 80 km.

Przebiega ona od jeziora Kalwa przy miejscowości Stare Jabłonki leżącej na wschód od Ostródy i dalej poprzez miejscowości: Ostrowin, Wolę Rychnowską, Mielno k/ Olsztynka , Waplewo, Witramowo, Żelazno, Bolejny, Wólkę Orłowską, Likuzy, Orłowo k/Nidzicy, Koniuszyn, Wikno J do Jeziora Omulew, Jabłonkę, Natać , Czarny Piec, do Jeziora Dłużek koło Pasymia /leżącego na płn-zach od Szczytna/

Przebieg linii obronnej był wynikiem wyciągnięcia w latach trzydziestych XX w. wniosków do planów obronnych przez władze niemieckie a wypływających z wielkiej bitwy okresu I wojny pod Tannenbergiem, rozegranej między jednostkami 8. Armii Niemieckiej i 2. Armii Rosyjskiej, na tym terenie w końcu sierpnia 1914 r .i zakończonej klęską Rosjan. Dziś przypominają nam o tym cmentarze wojenne w Olsztynku, Waplewie, Drwęcku, Frąknowie, Łynie, Orłowie, Zimnej Wodzie i upamiętnienia na mniejszych mogiłach.

Celem budowy Pozycji Olsztyneckiej w końcu lat trzydziestych była osłona wojsk niemieckich przygotowywanych do agresji na Polskę , ewentualna osłona przed spodziewanym atakiem polskim (granica państwowa znajdowała się zaledwie kilkadziesiąt kilometrów od niej). Rozbudowa w 1944 r. wynikała z planów obrony Prus Wschodnich wobec postępu jednostek Armii Czerwonej.

Pozycja Olsztynecka została wykorzystana w 1939 r. dla koncentracji
I Korpusu 3. Armii Niemieckiej, który uderzył na Polskę od północy i musiał stoczyć walkę z Wojskiem Polskim pod Mławą. Pomimo ogromu inwestycji zrealizowanych na Pozycji Olsztyneckiej w 1944 r., została ona dość łatwo przełamana w styczniu 1945 r. przez jednostki 2. Frontu Białoruskiego w tym 3. Korpusu Kawalerii Armii Czerwonej. Poważniejsze walki toczyły się nad Jeziorem Mielno, koło Olsztynka.

Po wojnie obiekty Pozycji Olsztyneckiej były wykorzystywane przez grupy zbrojnego podziemia walczącego z narzuconą władzą ludową, m in. przez oddział WiN-u mjr. Szendzielorza ps. „Łupaszko” i „Żelaznego”.

W końcu lat 40. Wojsko Polskie włączyło bunkry bierne (z lat 1938-39) do planów obronnych. Bunkry zostały specjalnie ogrodzone słupkami fortyfikacyjnymi i drutem kolczastym, zamknięte na kłódki oraz były konserwowane. W końcu lat 50. wojsko zrezygnowało z utrzymywania tych obiektów.

Na Pozycji Olsztyneckiej do 1939 r. zbudowano 118 dwukomorowych bunkrów biernych - mających za zadanie ochronę żołnierzy oraz spełniających funkcje magazynów polowych, z tego na terenie gminy Nidzica i powiatu nidzickiego znajduje się 28, co stanowi 23 % całej pozycji.

Zbudowano 11 bunkrów ciężkich (pięciokomorowych) do prowadzenia ognia z dział przeciwpancernych i karabinów maszynowych typu B1-19, z tego 3 znajdują sie na terenie powiatu nidzickiego (1-Bolejny, 2- przy drodze Koniuszyn – Wikno, 3- na płn. od m. Natać Wielka).

Znaczenie wojskowe miała również zbudowana w 1938 r. betonowa droga, specjalnie wzmocniona, w miejscowości Bolejny(do dziś zachowana, bez zmian). Znaczenie obronne miała też betonowa tama wodna na rzeczce na Witramówce - dopływie Marózki między Malinowem a Żelaznem, która spiętrzała wodę do zasilania małej elektrowni wodnej płożonej nieco dalej . Z jej energii korzystał tartak położony w jej bliskości oraz młyn majątku w Żelaźnie i niektóre domy w Żelaźnie. Tartak zostały zniszczony przez Rosjan w 1945 r., a urządzenia elektrowni spod Malinowa wywiozła już polska administracja do Ostródy, gdyż Rosjanie wcześniej zdemontowali elektrownię ostródzką.

W 1944 r. budowano kolejne elementy pozycji olsztyneckiej, którymi na terenie powiatu nidzickiego jest rów przeciwpancerny, palisada przeciwpancerna w m. Bolejny, bunkry jednoosobowe i betonowe kaponiery strzeleckie, okopy.

Wielką inwestycją było zbudowanie Rowu Przeciwpancernego na całej długości pozycji. Odcinek rowu przeciwpancernego w powiecie nidzickim przebiega od m. Malinowo poprzez Źelazno, Bolejny , Lipowo , Likuzy, koło Wikna, Jabłonki i Nataci.

W pobliżu bunkrów oraz wzdłuż rowu przeciwpancernego wykopano całe ciągi okopów strzeleckich i stanowisk dla moździerzy, dość łatwych do zlokalizowania obecnie w terenie.

Na przedpolu rowu przeciwpancernego, przy skrzyżowaniach dróg gruntowych i bitych, na dogodnych wzniesieniach zbudowano kilkaset jednokomorowych, jednoosobowych, żelbetonowych bunkrów tzw. „kochbunkrów” (nazwa od organizatora akcji fortyfikowania tymi obiektami Prus Wschodnich – gauleitera Erika Kocha) z czego ok. 200 można doliczyć się na terenie powiatu nidzickiego.

Do dziś nie zachowały się przygotowane w 1944 r. i zastosowane w 1945 r. stalowe zapory przeciwpancerne wykonywane z szyn tzw. „stalowe jeże przeciwpancerne”, służące do zatrzymania czołgu. Na przesmyku między jeziorami w ziemię wkopane byłe całe rzędy smołowanych, sosnowych słupów drewnianych, odpowiednio podciętych aby uniemożliwić podejście czołgów czy przejazd samochodów. Obiekty na zagrożonych kierunkach odpowiednio zaminowywano minami przeciwpancernymi i przeciwpiechotnymi. Po wojnie, latem 1945 r. gromadzone przez saperów miny, znalezione pocisk, granaty, zgromadzono w jednym z bunkrów biernych w. m. Witramowo i wysadzono. Siła detonacji była tak wielka, że jak wspominają starzy mieszkańcy, w odległych o 5 km Bolejnach wypadały szybki w budynkach gospodarczych.

Prace przy obiektach fortyfikacyjnych w latach 1937-1939 wykonywali junacy specjalnej formacji roboczej RAD (Raischarbaitdienst), której obóz znajdował się między innymi w miejscowości Żelazno za folwarkiem (liczył ok. 2000 junaków), żołnierze armii niemieckiej, miejscowa ludność. W 1944 prace organizowała administracja niemiecka i żołnierze , dodatkowo byli wykorzystani jeńcy z obozu jenieckiego znajdującego się w czasie wojny w miejscowości Sudwa pod Olsztynkiem (Stalag I B) oraz polscy robotnicy przymusowi z okolic Mławy (w tym kobiety).

Organizację niezachowanego do dziś obozu RAD w Żelaźnie, o pojemności ok. 2000 junaków można obejrzeć na historycznych zdjęciach udostępnianych niegdyś na portalu historycznym „Bagnówka” oraz na winiecie niemieckiego sklepu antykwarycznego Antik-shop 24 h.de –RAD Fotoalbum Abt. 5/12 Niklashagen.

Szczegółowy opis pozycji w miejscowości Bolejny.

Miejscowość Bolejny znajduje się w środkowej i najbardziej na południe wysuniętej części niemieckiej pozycji obronnej. W niej znajduje się największa koncentracja obiektów fortyfikacyjnych i wszystkie elementy d. Pozycji Olsztyneckiej.

W Bolejnach i najbliższej okolicy (1 - 3 km) można dziś zobaczyć następujące elementy systemu obronnego, dające wyobrażenie o skali prac fortyfikacyjnych:

Rów przeciwpancerny z 1944 r. o pierwotnej głębokości 2,7 m ( z nasypem ok. 3,5 m), szerokości 5 m. przeznaczony do zatrzymywania czołgów. Ciągnie się tuż za miejscowością, 100 m. za posesją nr 1 wąwozem pod górę, obrzeżem pól, do miejscowości Lipowo oraz za pancerną palisadą za jeziorem Bolejny , przez las w kierunku miejscowości Żelazno. W Żelaźnie rów rozciąga się głębokim wykopem u podnóża kościoła, do skarpy leśnej i dalej do torów kolejowych w tzw. Kalkowni. Na niektórych odcinkach rów łączył się z naturalnymi wąwozami tzw. wnękami krajobrazowymi - szczególnie przy Bolejnach.
Palisada przeciwpancerna z 1944 r., składająca się z 61 żelazno-betonowych słupów (brakuje tylko dwóch), blokujących niegdyś drogę gruntową do Łyny. Znajduje się ona na łące i skraju lasu, za miejscowością – 120 m od krzyża. Miała za zadanie blokowanie drogi leśnej do m. Łyna, zatrzymanie natarcia czołgów na przesmyku miedzy Jeziorem Bolejny a jeziorem Wólka.
Ciężki bunkier obronny (typ B1-19) z 1939 r. z pomieszczeniem na armatę przeciwpancerną i ciężki karabin maszynowy /jeden z 10 tego typu na pozycji olsztyneckiej (11-ty nie zachował się) - charakterystyczny wyłącznie dla terenu Mazur, znajduje się na stoku wzgórza i drogi, przy Jeziorze Odnoga i Jeziorze Wólka , 50 metrów od drogi Bolejny -Wólka, dobrze wkomponowany w teren - taki sam bunkier ale odkryty znajduje się przy stacji benzynowej w Witramowie, kolejny koło Wikna – częściowo zniszczony z dodatkową kazamatą dla 19 żołnierzy). Bunkier posiada metrowy betonowy strop z nasypem ziemnym, ściany grubości 1m, pięć pomieszczeń. Od przodu posiadał 2 płyty pancerne (w końcu 2009 r. główna płyta pancerna o grubości 12 cm, chroniąca działko przeciwpancerne została wycięta przez złodziei - nieodpowiedzialnych „złomiarzy”). Pierwotnie bunkier był wyposażony w działko przeciwpancerne 37 mm, 1 ciężki karabin maszynowe MG-34, drzwi stalowe z hermetycznymi gumowymi uszczelkami, wentylator ręczny, piec żelazny, oświetlenie polowe, telefon polowy, prycze stalowe (6) szafki stalowe. Działo przeciwpancerne i ciężki karabin maszynowy obsługiwane z bunkra mogły prowadzić skuteczny ogień do czołgów i piechoty na odległość od 1 km - 4 km. Bunkier trzymał w szachu szosę z Wólki Orłowskiej do Łyny. Bunkier otoczony jest liniami okopów. Załoga bunkra liczyła kilkunastu żołnierzy. Taktycznie bunkier ogniskował wokół siebie ok. 60 żołnierzy piechoty i ochrony w przylegających okopach i jednoosobowych bunkierkach .
Bunkier bierny, dwukomorowy z 1938 r. Jest to żelbetonowa konstrukcja o grubości ścian do 1 m, otynkowana nieregularnie w celu lepszego maskowania, od góry wzmocniona nasypem ziemnym. Składa się z dwóch walcowatych komór połączonych wąskim przejściem. Niegdyś posiadał stalowe drzwi wejściowe, piecyk, prycze, wentylator, telefon. Drugie wyjście z bunkra, było wyjściem ewakuacyjnym i było blokowane cegłami ułożonymi odpowiednio. Przed bunkrem znajdowała się mała betonowa studzienka odwadniająca przykryta betonowym kręgiem. Po wojnie betonowe kręgi i studzienki zostały zabrane przez mieszkańców do wsi do celów gospodarczych np. jako przykrycia do pomp, szamb. Jeden z bunkrów znajduje się w środku miejscowości za zabudowaniami ok 100 m , w kępie drzew - za posesją nr 11. Dojście drogą brukowaną od kapliczki i na prawo lub żwirową drogą przy domu nr 5, 6 i dalej polną w lewo. Drugi znajduje się w lesie za miejscowością ok 100 m za posesją nr 33 w lesie Trzeci ok 500 od kapliczki na zboczu skarpy w lesie. Dojście drogą brukowana od kapliczki, pod górę następnie na lewo polną, później na prawo skrajem pola i młodnika sosnowego do wysokiego lasu- ok 100 m w lewo. Obiekt dobrze wkomponowany w teren na skarpie. Czwarty znajduje się ok 1 km od miejscowości - ok 100 m na prawo od Żwirownileżącej przy drodze polnej Bolejny – Maróz. Piąty - za rowem pancernym na leśnej łasze leżącej na polu między Bolejnami a Wólką- ok 500 na płn. od Krzyża Żelaznego. Ciekawostka - niedaleko tego miejsca wśród pola znajduje się wgłębienie przygotowane do budowy kolejnego bunkra, lecz z niewiadomych powodów nie został on postawiony, co potwierdza kolejny numer następnego bunkra położonego w leśnym obniżeniu tj Szóstego leżącegook 1km na płn. wsch. od m. Wólka Orłowska na obniżeniu przy leśnym stawie. Siódmy- ok 200 m od kapliczki w Żelaźnie, na ogrodzonej uprawie leśnej , na wzgórku. Ósmy ok. 200 m. od niego na prawo w wysokim lesie, przy zejściu do wąwozu. Dziewiąty - ok 1km za Żelaznem w lesie na łuku drogi Żelazno - Witramowo– (na prawo w lesie) ok 100 m od drogi.Na Pozycji Olsztyneckiej do 1939 r. zbudowano 118 takich bunkrów. Bunkier bierny przeznaczony był jako ukrycie dla drużyny piechoty i miejsce na zmagazynowanie środków walki – amunicji dla karabinów, pocisków moździerzy piechoty, zapas granatów, żywności, środków saperskich i medycznych.
Bunkry jednoosobowe z 1944 r. tzw. kochbunkry z okrągłym otworem z góry. Bunkier o grubości ścian -od 10 cm -20 cm, składa się z walcowatej studzienki i schronu połączonego wąskim przejściem. Wkopany w ziemię był prawie niewidoczny. Przeznaczone jako ukrycie i osłona dla żołnierza prowadzącego ogień przy użyciu ciężkiego karabinu maszynowego, granatnika - tzw. pancerfausta, lekkiego moździerza piechoty 50 mm , karabinu zwykłego strzelającego granatami. Bunkier od kolejnego bunkra położony był w odległości ok 100 m. Niekiedy grupowano kilka obok siebie. W obrębie miejscowości Bolejny, w linii okopów za palisadą pancerną, przy rowie przeciwpancernym, przy szosie Bolejny -Wólka, przy polnych drogach znajduje się kilkadziesiąt takich obiektów. Wyciągnięto niegdyś kilka z ziemi i są dogodne do obejrzenia przy stacji kolejowej Bujaki oraz na dawnej polnej drodze obsadzonej lipami, z Żelazna do Łyny (za jeziorem Bolejny). Częściowo odkopany bunkier znajduje się w pobliżu Krzyża Żelaznego i tablicy informacyjnej tuż za Bolejnami, całkowicie wykopany - na skraju lasu ok. 500 m za jeziorem Odnoga i bunkrem przeciwpancernym B1- 19. Trzy wykopane leżą na wyrobisku żwirowym pod Lipowem ok. 200 m od przecięcia sie drogi z Wólki Orłowskiej do Lipowa i rowu.
Betonowa kaponiera strzelecka. To szczególny typ kochbunkra. Obiekt w kształcie walcowatej studzienki, przykryty od góry żelbetonową pokrywą, z prostokątnymi otworami strzelniczymi dla ciężkiego karabinu maszynowego. Kaponiery strzeleckie wmontowywano w obrzeża rowu przeciwpancernego. Służyły do prowadzenia ognia wzdłuż osi rowu, wzbraniając jego zasypywanie czy montaż przeprawy dla czołgu. W fortyfikacji polowej łączono je z typowym kochbunkrem , zapewniając schronienie dla kilku żołnierzy. Najbliższa kaponiera do obejrzenia znajduje się w skarpie rowu przeciwpancernego tuż za miejscowością i posesją nr 1, idąc po górę ok 100 m. rowem przeciwpancernym, zaczynając wędrówkę od drogi asfaltowej. Druga znajduje się na podejściu do Kościoła w Żelaźnie, na skarpie obok charakterystycznego głazu przy drodze. Trzecia za majątkiem na skraju lasu. Trzy kolejne można obejrzeć w rowie przeciwpancernym na przecięciu drogi z Wólki Orłowskiej do Lipowa i rowu 1,5 km na płn. od Wólki.
Lekkie schrony polowe z blachy falistej. Składne z łukowato wygiętych elementów z blachy falistej, łączonych blaszanymi zawiasami, na ogół z 8-10 elementów, o wysokości 1,2 m szer. 28 cm. Montowane na niektórych odcinkach odkrytych okopów jako obiekty dające schronienie przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi lub odłamkami. Od góry wzmacniane belkami
i darniną. Dawały schronienie dla kilku żołnierzy w pozycji siedzącej. Po wojnie zdemontowane i wykorzystywane w gospodarstwach wiejskich. W Bolejnach jeden można jeden zobaczyć na zapleczu posesji nr 12.
Stalowe słupki fortyfikacyjne z 1938 r., wykonane ze stalowego t-ownika, o wysokości 2 m lub 1,8 m, rzadko 1 m. Na końcu miały przynitowaną kwadratowy kawałek blachy zapewniający stabilność po wkopaniu w ziemię na głębokość 40 - 50 cm. Wykonane zostały ze stali nierdzewnej, z dodatkiem pierwiastka kadm, co nadaje stali sprężystość i chroni przed korozją. Charakterystyczną cechą jest rozgałęzione zwieńczenie słupka i dwie blaszki na słupku służące do mocowania drutu kolczastego. Wykorzystywane do organizacji zapory przeciwpiechotnej z drutu kolczastego przed liniami okopów. Po wojnie wykorzystywane w obejściach gospodarstw do grodzenia. Można je zobaczyć między innymi przy posesji nr 5 , na miedzy za posesją nr 12.
Stalowe słupki fortyfikacyjne z 1944 r. z wyginanego pręta stalowego. Posiadały wysokość 2 m, 1,8 m lub 1m., grubość 1 cm. Zakończone specjalnym profilem przypominającym świder, umożliwiającym szybkie wkręcenie w ziemię. Służyły do szybkiego montażu zapory przeciwpiechotnej z drutu kolczastego przed linią okopów stanowisk strzeleckich, bunkrów. Po wojnie wykorzystywane do grodzenia pastwisk i ogrodów. Jeden do dziś służy w ogrodzeniu działki między posesją nr 4 i 3.
Drut kolczasty z 1944 r. Stalowy drut kolczasty z charakterystyczną gęstą siecią ostróg, kuty. Jest grubszy od typowego drutu gospodarczego, trudny do przecięcia nawet specjalnymi nożycami. Wykorzystywany był powszechnie do sieci zapór przeciwpiechotnych, organizowanych przy pomocy słupków fortyfikacyjnych, słupków drewnianych, rozciągany miedzy drzewami. Można go zobaczyć przy posesji nr 12 oraz jako element grodzenia pastwiska dla koni za miejscowością idąc droga brukowana pod górę od kapliczki (ok.100m) i dalej w lewo (ok.50m).
Okopy strzeleckie, rowy łącznikowe, okopy na stanowiska ogniowe dla moździerzy. Obiekty były przygotowane do wykorzystania przez mające je zająć i rozbudować frontowe oddziały wojskowe i żołnierzy pospolitego ruszenia tzw. Folksthurmu. Znajdują się w liniach obronnych (najlepiej zachowane za jeziorem Bolejny i przy bunkrze przeciwpancernym w pobliżu drogi i jeziora Odnoga)

Żelazno Ok. 200- 300 m. na płn od kapliczki w Żelaźnie przy skrzyżowaniu, na uprawie leśnej, na wzgórku po prawej stronie od drogi do Maróza znajdują się 2 bunkry bierne z 1938 r. Kolejny - ok 1km za Żelaznem w lesie na łuku drogi Żelazno - Witramowo– (na prawo w lesie) ok 100 m od drogi. Przy Kościele przebiega jeden z odcinków rowu przeciwpancernego oraz znajduje się betonowa kaponiera strzelecka. Na tyłach folwarku przebiega dalszy odcinek rowu przeciwpancernego oraz znajduje się kolejna kaponiera strzelecka. Przy rowie przebiegającym w lesie i nad jeziorem Bolejny znajduje się szereg jednoosobowych bunkrów.

Zasadnicze pozostałości pozycji Olsztyneckiej przy miejscowościach gminy Nidzica :

Malinowo- kochbunkry, odcinki okopów w kierunku Bujaków i Żelazna, zapora betonowa wodna na rzece Witramówce, która miała znaczenie gospodarcze ( była tam mała elektrownia wodna i tartak zniszczone przez wojska Armii Czerwonej w 1945 r). Zapora wodna miała także znaczenie militarne ( jej zamknięcie mogło spowodować zalanie przesmyku drogi przed Malinowem).

Bujaki - kochbunkry, odcinki okopów

Żelazno – opisane wcześniej

Bolejny – opisane szczegółowo wcześniej

Wólka Orłowska- bunkier bierny z 1938 r, , rów przeciwpancerny w kierunku Lipowa, kaponiery strzeleckie i kochbunkry, odcinki okopów

Lipowo Kurkowskie - rów przeciwpancerny biegnący od miejscowości Bolejny, pozostałości betonowe stanowisk dowodzenia w lesie miedzy Bolejnami a Lipowem, kochbunkry, odcinki okopów.

Brzeżno Łyńskie - kochbunkry, okopy, bunkier bierny

Likuzy- odcinki rowu przeciwpancernego, 3 bunkry bierne z 1938 r., odcinki okopów, kochbunkry,

Łyński Młyn i Łyna – kochbunkry, odcinki okopów, obronne znaczenie doliny rzeki Łyna u jej źródeł.

Orłowo - kochbunkry, odcinki okopów, bunkier bierny przy jeziorze Orłowo

Koniuszyn - kochbunkry, na 2 km przy drodze do Olsztyna bunkier przeciwpancerny B1-19 z rozbudowanymi pomieszczeniami, unikatowy w Pozycji Olsztyneckiej, odcinki okopów

Wikno- kochbunkry, jeden nietypowy w środku miejscowości, odcinki okopów

Jabłonka- kochbunkry, odcinki okopów

Natać Mała i Natać Wielka- ok. 2 km na płn. od miejscowości i jeziora Omulew bunkier przeciwpancerny B-1-19 z 1938 r (częściowo zniszczony), kochbunkry, odcinki okopów. Obiekty znajdują się na pograniczu powiatu nidzickiego i szczytnowskiego. Dobrze zachowany bunkier B-1-19 znajduje się przy miejscowości Czarny Piec, należącej już do powiatu szczytnowskiego.

*** W odległym od Bolejn o 6 km Witramowie (należącym już do gminy Olsztynek ) znajduje się najlepiej zachowany Bunkier ciężki B-1- 19 z 1939 r ( przy stacji benzynowej Shell przy trasie E-7. W 2011r. został przesunięty w całości o 50 m od drogi, 2 bunkry bierne z 1938 r ( jeden za parkiem na wzgórzu wśród pól, w kępie drzew, drugi między Malinowem a Witramowem , ok 1 km przed Witramowem na skraju lasu przy stromym łuku drogi, 3 – został wysadzony po wojnie i resztki można zobaczyć przy drodze polnej za dwoma koloniami mieszkalnymi - ok 1 km od szosy i tablicy informacyjnej „Witramowo”). Na 1 km przed Witramowem jadąc od strony Nidzicy, na wyłączonym już z użytku odcinku drogi asfaltowej znajdują się pozostałości betonowych zapór drogowych z 1944 r., które kiedyś blokowały główną trasę do Olsztyna. W okolicy można też spotkać pojedyncze kochbunkry, słupki fortyfikacyjne, drut kolczasty z 1944 r.

Położenie w terenie, szczegółowy opis, dokładna liczba oraz stan zachowanych obiektów fortyfikacyjnych wymaga przeprowadzenia profesjonalnej inwentaryzacji pod nadzorem Warmińsko – Mazurskiego Konserwatora Zabytków i przy współpracy z Dyrekcją Okręgową Lasów Państwowych w Olsztynie, z wykorzystaniem doświadczenia ośrodków naukowych, towarzystw historycznych i miłośników fortyfikacji (Politechnika Warszawska, Uniwersytet Warmińsko –Mazurski, Akademia Obrony Narodowej, Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Centralne Archiwum Wojskowe, Towarzystwo Miłośników Fortyfikacji, Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, Pomorskie Forum Eksploracyjne, publicyści historyczni), leśniczowie i pracownicy Nadleśnictwa Nidzica, Towarzystwo Ziemi Nidzickiej, Rady Sołeckie oraz Sołtysi miejscowości gdzie przebiega Pozycja Olsztynecka, Lokalna Organizacja Turystyczna Powiatu Nidzickiego, Orłowskie Centrum Aktywizacji Lokalnej „OCAL”, Fundacja „NIIDA” , Stowarzyszenie Rozwoju wsi Jabłonka oraz inni, a nade wszystko władze gminy i powiatu Nidzica.

Jest to zamierzenie na przyszłość, które mamy nadzieję, że zostanie podjęte, bo czas i brak działań mogą doprowadzić do postępującej dewastacji obiektów.

Szczególne podziękowania za przekazane informacje i zachowanie słupków fortyfikacyjnych składamy Panu Hieronimowi Romanowi (zamieszkałemu w Bolejnach od 1945 r.) , jego małżonce, ich synowi oraz Pani Bożenie Karwowskiej- Sołtys Bolejn, za otoczenie obiektów opieką oraz władzom gminy Nidzica, za spopularyzowanie tego rejonu fortyfikacyjnego.

Materiały wykorzystane do przygotowania informacji:

- Jarosław Chorzępa , Fortyfikacje, Warszawa 2007

- M. Dudek, J. Jarosz, „Przeszkoda przeciwpancerna w Bolejnach” ,”Odkrywca nr1(132) 2010 r.

- Robert M. Jurga, Fortyfikacje III Rzeszy w rysunkach przestrzennych. 2013 r.

- Studia i materiały do historii wojskowości Tom XII, Warszawa 1966 r.

- J.E. Kaufmann, N.W. Kaufmann, Robert M. Jurga- „ Fortyfikacje Trzeciej Rzeszy”, Poznan 2011.

- Edmund Kosiarz, Wyzwolenie Polski Północnej, Gdynia 1967 r.

- Działania militarne w Prusach Wschodnich , Warszawa 1998 r.

- Cezary Markiel, Fortyfikacje Prus Wschodnich 1914-45., strona internetowa(ostpreussen.prv.net)

- Portal internetowy - www.fortyfikacje.net

- Portal historyczny „Bagnówka”- Seelesen (Żelazno)- obóz RAD

- Strona antykwarycznego sklepu niemieckiego- Antik-Shop 24 h. de- RAD

- Album schematów polowych obiektów fortyfikacyjnych niemieckiej obrony (rosyjskie tłumaczenie niemieckiej instrukcji z 1943 r.)

- relacje ustne mieszkańców Bolejn, Żelazna , Wólki Orłowskiej, Likuz, Koniuszyna Witramowa.

- Wojskowa mapa topograficzna regionu 1944 r. (udostępniona przez Muzeum Historyczne w Legionowie)

Opracowanie i zdjęcia : Erazm Domański, Hubert Domański. Jan Domański

Schematy graficzne – Artur Domański

Konsultacja historyczna : śp. płk dr Jeremiasz Ślipiec (Akademia Obrony Narodowej), mgr Mirosław Zientarzewski (Muzeum Wojska Polskiego)

Materiał na prawach rękopisu

Bolejny- Nidzica- Legionowo, 2007- 2014