Gmina Janowiec Kościelny
Gmina Janowiec KoÅ›cielny poÅ‚ożona jest na skraju poÅ‚udniowo-zachodniej części województwa WarmiÅ„sko – Mazurskiego, w powiecie nidzickim. Od strony zachodniej graniczy z gminÄ… wiejskÄ… KozÅ‚owo, od strony wschodniej z gminÄ… Janowo, od póÅ‚nocnej z gminÄ… miejsko – wiejskÄ… Nidzica i od strony poÅ‚udniowej z gminÄ… Wieczfnia (powiatu mÅ‚awskiego). Obszar gminy leży w ok. 80 % powierzchni w dorzeczu rzeki Narwi. GÅ‚ównÄ… rzekÄ… zbierajÄ…cÄ… wody z terenu gminy jest Orzyc, stanowiÄ…ca wschodniÄ… granicÄ™ gminy.
Rys historyczny
Historia gminy Janowiec KoÅ›cielny siÄ™ga XIII-ego wieku. Obszar poÅ‚ożony na póÅ‚nocny wschód od lewego brzegu rzeki Orzyc, nazwano Pobożem. ZamieszkiwaÅ‚a je drobna szlachta zaÅ›ciankowa, a nazwa Poboże pochodzi najprawdopodobniej od niezwykÅ‚ej pobożnoÅ›ci tych ludzi i wielkiej miÅ‚oÅ›ci do Boga. Poboże zamieszkiwane przez szlachtÄ™ czÄ…stkowÄ… jest charakterystyczne dla terenów objÄ™tych wczeÅ›niej osadnictwem drobnoszlacheckim. Na skutek podziaÅ‚ów rodzinnych lub odsprzedawania części majÄ…tków, Å›redniozamożne domy szlacheckie zmieniaÅ‚y siÄ™ w gniazda szlachty czÄ…stkowej, a nawet zagrodowej. Jedna z przyczyn przemawiajÄ…cÄ… za tak gÄ™stym osadnictwem drobnoszlacheckim na Pobożu byÅ‚a bliskość ważnego szlaku handlowego z Bramy Morawskiej na Prusy. Najstarsze wzmianki o wsiach drobnoszlacheckich na Pobożu siÄ™gajÄ… roku 1401.
Gmina Janowiec KoÅ›cielny do roku 1955 należaÅ‚a do województwa warszawskiego, powiatu mÅ‚awskiego. StanowiÅ‚a ona najdalej wysuniÄ™ty na póÅ‚noc cypel powiatu mÅ‚awskiego, siÄ™gajÄ…cy maÅ‚ym zakosem na pograniczu Prus Wschodnich i Janowa. PoÅ‚owa gminy, liczÄ…ca 25 km. stanowiÅ‚a jednoczeÅ›nie granice paÅ„stwa polskiego od Prus Wschodnich.
Atrakcje turystyczne
Gmina Janowiec KoÅ›cielny to piÄ™kne krajobrazy, czyste powietrze, spokój oraz lasy obfitujÄ…ce w grzyby i zwierzynÄ™ Å‚ownÄ….
W rejonie wsi Smrody i Zaborowo (także w Kucach) żyjÄ… rodziny bobrów, które na bazie rzeki Orzyc i jej dopÅ‚ywów budujÄ… sobie żeremia. Wschodnia część gminy od wsi Smolany po Krusze to ostoja o randze krajowej wielu gatunków ptaków, w których gniazdujÄ… m.in.: żuraw, derkacz, cietrzew, orlik krzykliwy, bÅ‚otnik Å‚Ä…kowy, stawowy, trzmielojad, bociany: czarny i biaÅ‚y, rycyk.
Gmina ta to potężne bogactwo archeologiczne: kurhany, cmentarzyska Å›redniowieczne zwane „żalami”, (Pokrzywnica), figurki przydrożne, zagrody chÅ‚opskie z charakterystycznym ogrodzeniem - mur z kamienia polnego (JastrzÄ…bki, Szczepkowo Borowe), dworki (Szczepkowo Zalesie, SzypuÅ‚ki, Krajewo), aleja lipowa w Szczepkowie Zalesiu. Na szczególnÄ… uwagÄ™ zasÅ‚uguje przydrożna figurka w miejscowoÅ›ci Gwoździe, która wyrzeźbiona zostaÅ‚a z jednego bloku granitowego.
W centrum Janowca KoÅ›cielnego znajduje siÄ™ piÄ™kny, zbudowany w 1910 roku w stylu neogotyckim koÅ›cióÅ‚, wpisany do rejestru zabytków Warmii i Mazur. KoÅ›cióÅ‚ zbudowany zostaÅ‚ ze skÅ‚adek parafian staraniem ksiÄ™dza Hieronima Syskiego na wzór koÅ›cioÅ‚a Å›w. Floriana na Pradze w Warszawie. Projektantem byÅ‚ J.P.H. DziekoÅ„ski. BudowÄ™ koÅ›cioÅ‚a rozpoczÄ™to w 1904 roku – zakoÅ„czono w 1910. Ã…Å¡wiÄ…tynia przetrwaÅ‚a okres I i II wojny Å›wiatowej bez uszczerbku. Obok Å›wiÄ…tyni znajduje siÄ™ zabytkowy cmentarz pobożaÅ„ski, gdzie najstarsze grobowce datowane sÄ… na wiek XIX.
DziaÅ‚alność kulturalnÄ… i rekreacyjno – sportowÄ… prowadzi SamorzÄ…dowy OÅ›rodek Kultury Sportu i Rekreacji. StaÅ‚Ä… i priorytetowÄ… o charakterze obrzÄ™dowym imprezÄ… kulturalnÄ… w gminie jest „Ã…Å¡wiÄ™to Pieczonego Ziemniaka”, organizowane corocznie w miesiÄ…cu wrzeÅ›niu.
Szlakiem pobożyÅ„skich kurhanów
Większość obszaru gminy Janowiec Kościelny związana jest historycznie i językowo z Mazowszem. Dokumenty pochodzące z poprzedniego stulecia oraz badania archeologiczne dowodzą bardzo starego osadnictwa na Pobożu, sięgającego epoki brązu.
Gmina ta, znajduje siÄ™ na obszarze szczególnie bogatym w zabytki archeologiczne. Starożytne cmentarzyska i kurhany wyznaczajÄ… nieme Å›lady bardzo odlegÅ‚ej historii rodów osiadÅ‚ych tu od wieków, a nawet tysiÄ…cleci.
MajÄ…c na wzglÄ™dzie tak bogatÄ… przeszÅ‚ość, uczniowie Gimnazjum ZespoÅ‚u SzkóÅ‚ w Janowcu KoÅ›cielnym postanowili otoczyć opiekÄ… najważniejsze stanowiska archeologiczne. Zadanie to, wykonane zostaÅ‚o w ramach realizacji projektu „Szlakiem pobożaÅ„skiech kurhanów”. Wybrane miejsca zabytkowe zostaÅ‚y uprzÄ…tniÄ™te i oznaczone tablicami. Kurhany znajdujÄ… siÄ™ w miejscowoÅ›ciach: Pokrzywnica Wielka, Bielawy, Bukowiec, Szczepkowo Borowe.